Recensie Zomergasten: Tom Holkenborg (Junkie XL)

Het kan haast niet anders of de aflevering van Zomergasten met Tom Holkenborg (Junkie XL) gaat de geschiedenis in als een van de beste Zomergasten-afleveringen ooit. Onder het wakende oog van gastheer, en vaderlijke beschermer, Bas Heijne gooide Holkenborg zijn volledige ziel op tafel. Alstublieft kijker, zie maar wat u er mee doet. Holkenborg was de Ware Zomergast, the chosen one, de gast waar Peter van Ingen jaren van gedroomd heeft.

Al was het even wennen voor Bas Heijne, zo’n muzikant die de taal van de muziekscene spreekt. In dat opzicht zal Heijne zich grondiger hebben voorbereid dan voor zijn gesprek met Plasterk. Dat was een man van stand, iemand met dezelfde intellectuele bagage als zijn gastheer die qua fragmenten op hetzelfde culturele niveau zat. Junkie XL was even andere koek. Die Lichtenvoorder is niet alleen muzikant, maar ook kunstenaar, DJ, performer en producer. Bovendien maakt hij muziek voor films en games. Bas Heijne houdt natuurlijk ook van de betere muziek en films, van games weet hij niets. Pong had hij nog wel gespeeld, en daarna Donkey Kong, maar toen kwamen voor Heijne de letteren en de pen, terwijl voor de jonge Holkenboer de wereld der muzikale techniek en verwondering open ging.

Het zal die generatiekloof zijn geweest die Heijne er toe brachten toch vooral alle ruimte te geven aan de gedachten van deze muzikant. Er was oneindige ruimte, er was een prettige distantie en het leek een Zomergasten te worden zoals we die voor het laatst zagen met Joost Zwagerman als presentator: de gast als ultieme middelpunt, met mogelijkheden tot uitwijken naar alle richtingen. De gastheer onderbrak slechts om een volgend fragment aan te kondigen.

En die fragmenten leken de eerste twee uur volledig in dienst te staan van Holkenborgs ego. Het waren geen fragmenten waarover veel te filosoferen viel, het waren fragmenten waarmee de gast zijn complexe status van muzikaal kunstenaar kon uitleggen. Fragmenten over elektronische muziek, over definities daarvan, en zelfs twee identieke stukken film, een met en een zonder muziek. Scenes uit Tamar van den Dop’s Blind, waarvoor Junkie XL exclusief de muziek heeft mogen componeren.

Het was uiteindelijk een beetje teveel van het goede. Twee uur lang college to be Tom Holkenborg is erg lang, al gaf hij het wel toe: hij was wat egocentrisch. En de fouten die hij daarmee in het verleden gemaakt had, die was hij weer aan het goedmaken.

Tot de preview van de keuzefilm (Heijne zei daar potjandriedubbeltjes toch weer “wensfilm”, die snaak), Eraserhead van David Lynch. Wat daarna volgde was zowel aangrijpend als nu al legendarisch: Junkie XL beleefde live tijdens Zomergasten wat psychiaters een “doorbraak” noemen.

Eraserhead was aanleiding voor bekentenissen over zijn overleden moeder en zus, over de werkdruk die hij ervoer, over zijn paniekaanvallen en zijn existentiële hulpeloosheid. Tom Holkenborg zat daar, naakt, zich schijnbaar niet bewust van de camera’s, als eenzaam en kwetsbaar mens. En dat maakte hem een prachtig mens.

Bas Heijne schoot tegen wil en dank in de Freud-modus (“wat voel je daar nou bij?”) en met het beslechten van de laatste palissade tussen het onderbewuste en het bewuste kwamen voor Junkie XL de tranen, het pijnlijke maar oprechte verdriet.

Zomergasten was voor Holkenborg geen zomerzondagavondprogramma maar een catharsis. Na jaren van verdichten en verschuiven, van het tijdelijk blussen van brandjes, werd de ware neurose zichtbaar: Tom Holkenborg zelf. Breekbaar, schrijnend, ontroerend. Live op nationale televisie.

De kijker zou natuurlijk kunnen tegenwerpen dat Zomergasten geen therapiesessie is, en er is altijd de vraag of Nederland nou werkelijk getuige moet zijn van het wel erg persoonlijke zielenleed van de gast, maar het was waarlijk, juist door dat volstrekt persoonlijke, prachtige televisie.

Televisie waar televisie ooit voor is uitgevonden.

Eerdere Zomergasten-recensies (2008): Ronald Plasterk