Kwoot: 27 maart

” Ook nu zijn de verschillen tussen onze moderne Verlichtingsadepten zo groot dat men nauwelijks meer van één Verlichtingsideaal kan spreken. Van een man als Frits Bolkestein krijg je de indruk dat de typische Verlichtingsdenker een nette VVD’er is, liberaal in economische zaken, conservatief in het sociale verkeer en met een vrijzinnige inslag wat betreft geloof. In de uitingen van zijn voormalige protegé Geert Wilders klinkt de Verlichting meer als een nationalistisch reveil, een soort ‘Holland ontwaak!’. In krantenstukjes van voormalige ‘Vrienden van Theo of Ayaan’ bespeur je de geest van de Nederlandse scheldkritiek, die oer-Hollands protestantse combinatie van morele eigengerechtigheid en een gekoesterd gebrek aan manieren.
Misschien hebben al deze benaderingen wel iets te maken met de historische Verlichting. Zo zou je in Bolkestein nog ergens iets van Hume kunnen herkennen, en in de scheldkritieken van de Vrienden van deze of gene de polemieken van Voltaire – met dit verschil dat de Fransman niet alleen een briljante en geestige schrijver was, maar ook zijn pijlen richtte op de machtigste organen in zijn land, terwijl onze eigentijdse Voltaires zich meestal beperken tot het beledigen van minderheden.
Maar goed, zelfs Geert Wilders heeft het veelvuldig over onze vrijheid. En vrijheid, zoals ieder schoolkind moet weten, was een belangrijk idee van de Verlichting, vooral de vrijheid om zelf redelijk na te denken zonder te worden gehinderd door dogma en censuur. Omdat Nederlanders net als Amerikanen vaak denken dat zij de vrijheid zo niet uitgevonden hebben, dan toch ten minste als volk verpersoonlijken, geldt vrijheid als net zo typisch Hollands als erwtensoep of zoute drop. Daarom wordt de zogenaamde islamisering bij ons beschouwd als een bedreiging, niet alleen voor de westerse waarden of voor de Verlichting, maar ook en vooral voor onze eigen Hollandse volksaard. Zo zien veel mensen het. En dat is een goede reden om die vrijheid eens nader te bekijken.

Ian Buruma komt weer met een nieuw essay getiteld: Grenzen aan de vrijheid: van De Sade tot Wilders. Een op het eerste gezicht alleraardigste blik op de betekenis van verlichting en verlichtingsdenken in het huidige westerse klimaat. Voorbeschouwing in de Volkskrant.